Berichten van ‘onze correspondent’ over de situatie van de rechterlijke macht in Polen: Europese Commissie doet volgende stap in de op 2 juli 2018 gestarte ‘infringement-procedure’ tegen de Poolse regering

Na mijn laatste bericht, van 6 augustus 2018, werd op dinsdag 14 augustus 2018 bekend dat op die dag de Europese Commissie met het doen uitgaan van een ‘reasoned opinion’ een volgende stap heeft gezet in de op 2 juli 2018 gestarte ‘infringement-procedure’ tegen Polen in verband met de recente wetgeving met betrekking tot het Hooggerechtshof. Deze stap was de te verwachten reactie op het onbevredigende antwoord van de Poolse autoriteiten van 2 augustus 2018. Polen krijgt nu weer een maand om te reageren, waarna, afhankelijk van deze reactie, de Commissie kan besluiten de zaak vervolgens voor te leggen aan het Europese Hof. Omdat er intussen verschillende procedures lopen, is het van belang deze van elkaar te onderscheiden. Ik geef daarom hieronder een kort chronologisch overzicht.

1. Al in 2017 is door de Commissie tegen Polen een procedure gestart op basis van artikel 7 van het EU-verdrag. Deze procedure speelt zich af in het kader van de Europerse Raad, Algemene Zaken, waar het afgelopen jaar van tijd tot tijd, laatstelijk op 26 juni 2018, discussies hebben plaatsgevonden over de vraag in hoeverre de Poolse autoriteiten de afgelopen jaren te kort zijn geschoten de Europese rechtsstaatbeginselen, zoals bedoeld in artikel 7, in acht te nemen. Deze procedure wordt van tijd tot tijd in deze Raad opnieuw op de agenda gezet en besproken. Ook onder het huidige Oostenrijkse voorzitterschap zal dit onderwerp weer terugkomen op de agenda. Waartoe dit zal leiden is nog onduidelijk: mogelijk (theoretisch) kan ooit binnen deze Raad een stemming plaatsvinden over verdere politieke besluitvorming en eventuele sancties. Daarvoor is dan een meerderheid nodig van drie vierde van de lidstaten. Dit alles speelt zich in principe geheel af binnen de Raad, dus op politiek niveau en dus zonder inmenging van het Europese Hof.

2. Op 29 juli 2017 was door de Commissie ook al een ‘infringement-procedure’ gestart naar aanleiding van de nieuwe wetgeving betreffende de gerechten. Sinds 20 december 2017 is deze zaak formeel aanhangig bij het Hof van Justitie. Wanneer daar iets uitkomt is nog niet bekend.

3. Een tweede ‘infringement-procedure’ is nu dus onderweg, heel specifiek over de nieuwe wetgeving betreffende de pensioenleeftijd van de raadsheren in het Hooggerechtshof. Deze procedure is door de Commissie gestart op 2 juli 2018, één dag voor het in werking treden van deze wetgeving, en is op 14 augustus 2018 dus in een volgend stadium gekomen, ter voorbereiding van behandeling door het Hof. De oorsprong van dit besluit van de Commissie was o.a. de discussie binnen de Raad op 26 juni 2018 over de ‘artikel 7-procedure’ (zie hierboven punt 1), maar moet daarmee niet worden verward. De ‘infringement-procedure’ heeft formeel niets met artikel 7 EU-verdrag te maken.

4. Ten slotte, en geheel los van al het bovenstaande, is er sinds begin augustus de aanhangige procedure voor het Hof van Justitie betreffende de prejudiciële vragen van het Poolse Hooggerechtshof, waarover uitvoerig in mijn bericht van 6 augustus 2018.

Paul Meijknecht
16 augustus 2018

Berichten van ‘onze correspondent’ over de situatie van de rechterlijke macht in Polen: Pools Hooggerechtshof stelt vijf prejudiciële vragen aan het Europese Hof van Justitie en schort de werking van recente wetgeving op

(gebaseerd op publicaties in Gazeta Wyborcza, o.a. Ewa Iwanowa)

Het Hooggerechtshof heeft op 2 augustus voor deze optie gekozen in een bij zijn Arbeidskamer aanhangig gemaakte zaak van drie van zijn raadsheren naar aanleiding van het negatieve advies van de Landelijke Raad voor de Rechtspraak (KRS) aan President Duda met betrekking tot de wens van dit drietal met pensioen gestuurde raadsheren om nog tot hun 70ste levensjaar het raadsheerschap voort te zetten. De KRS had dit negatieve advies niet beargumenteerd en was ook niet bereid om, zoals de raadsheren hadden gevraagd, de zaak, vóór doorzending naar de President, ter toetsing voor te leggen aan een gerecht. Volstaan was met de mededeling ‘dat voortzetting van hun ambt niet overeenstemt met het belang van de rechtspleging of met andere maatschappelijke belangen’. Zelf is de KRS geen rechterlijke instantie, zodat, aldus het drietal, ter zake van dit onwettige ontslag hun in feite iedere toegang tot een rechter werd ontzegd.

In reactie op deze afwijzingen door de KRS hebben de betrokken raadsheren de zaak voorgelegd aan de Kamer voor Arbeidszaken van het Hooggerechtshof. Deze Kamer bestaat uit zeven raadsheren, van wie er twee de leeftijd van 65 jaar zijn gepasseerd. Gezien de recente Poolse wetgeving over de vervroeging van de pensioenleeftijd van raadsheren van het Hooggerechtshof, besloot zij, dat voordat zij tot een inhoudelijke beoordeling van de zaak kon overgaan, allereerst tegen de achtergrond van Europees recht  aan het Europese Hof vijf prealabele vragen moesten worden gesteld betreffende de bevoegdheid van het Hooggerechtshof om de onderhavige zaak in behandeling te nemen.

De aan het Europese Hof voorgelegde vragen betreffen o.a. de gedwongen vervroegde pensionering van rechters; de toelaatbaarheid van deze leeftijdsverlaging tegen de achtergrond van het beginsel van hun onafzetbaarheid; het feit dat de mogelijkheid om aan te blijven afhankelijk is van een beslissing van de uitvoerende macht (t.w. de President); en de uitleg van de Europese regels betreffende het verbod van discriminatie op grond van leeftijd. Tevens besloot deze Kamer om, in afwachting van het antwoord van het Hof in Luxemburg, de toepassing van belangrijke onderdelen van de recente Poolse wetgeving betreffende de vervroegde pensionering van raadsheren op te schorten, niet alleen in deze zaak, maar ook in de gevallen van andere raadsheren in dezelfde situatie. Dit met name om te voorkomen dat er in de tussentijd een situatie kan ontstaan waarin uitvoering van deze wetgeving ertoe leidt dat in de onderhavige zaak en soortgelijke zaken de eventueel toepasselijke Europese regeling zou worden gefrustreerd. Dit betreft dus alle rechters van 65 jaar en ouder. Lees verder…;

Berichten van ‘onze correspondent’ over de situatie van de rechterlijke macht in Polen begin juli 2018 (1): ‘Het Laatste Oordeel’, oftewel: waar gaat het naartoe met het Poolse Hooggerechtshof?

(bron: Gazeta Wyborcza)

Opmerking over het opschrift van dit stukje: In het Pools betekent ‘Sąd’ of ‘sąd’ zowel ‘gerecht, rechtbank’ als ‘oordeel’, vandaar dat in de Poolse kritische pers, nu de verwikkelingen rondom het Hooggerechtshof naar een climax gaan, de woordspeling wordt gemaakt van ‘Sąd Ostateczny’ in de dubbele betekenis van ‘het laatste, ultieme, Gerecht’ en ‘het Laatste Oordeel’.

In een recordtempo zijn de afgelopen week in het Poolse parlement door de regeringspartij PiS voor de vijfde keer ingrijpende wijzigingen aangebracht in de wettelijke regeling betreffende de structuur en het functioneren van de rechterlijke macht en het Hooggerechtshof in het bijzonder. Doelstelling: de rechterlijke macht inclusief het Hooggerechtshof definitief ondergeschikt maken aan de uitvoerende macht, lees: het ministerie van Justitie, lees: minister Ziobro. Het gaat nu dus om een soort sluitstuk waarmee (voorlopig?) de laatste hand wordt gelegd aan een operatie die nu al ruim een jaar duurt en waarin het er steeds om gaat de gehele rechterlijke macht, en nu in het bijzonder ook het Hooggerechtshof, een structuur te geven die verzekert dat rechterlijke beslissingen ook op het hoogste niveau het beleid van Kaczynski en de regeringspartij niet meer kunnen dwarsbomen. Overigens beslist dit hof o.a. ook over de geldigheid van verkiezingsuitslagen.

Vrijdag 20 juli werd het enkele dagen eerder ingediende wetsontwerp door de Sejm aangenomen, dinsdag 24 juli door de Senaat, en op donderdag 26 juli werd de wet ondertekend door President Duda. Zij is onmiddellijk in werking getreden. De nieuwe wijzigingen moeten leiden tot snelle en grondige herziening van de samenstelling van het Hooggerechtshof. Naast deze wetswijzigingen zijn er ondersteunende maatregelen. Een kort overzicht: Lees verder…;

Berichten van ‘onze correspondent’ over de situatie van de rechterlijke macht in Polen begin juli 2018 (2): Inbreukprocedure tegen Polen en rechters in Kielce dagen Polen voor het EHRM

I. Europese Commissie start op 2 juli 2018 inbreukprocedure voor het EU-Hof in Luxemburg tegen Polen inzake de wetgeving betreffende het Hooggerechtshof;
II. Rechters in Kielce hebben Polen voor het EHRM in Straatsburg gedaagd inzake schending van art. 6 EVRM
(bron: Gazeta Wyborcza van 2 juli 2018, met o.a. Tomasz Bielecki, Brussel, Deutsche Welle,)

I. Inbreukprocedure voor het EU-Hof
Op verzoek van vele zijden (zie mijn bericht van 29 juni j.l.) heeft Commissaris Timmermans namens de Commissie vandaag een inbreukprocedure tegen Polen aanhangig gemaakt voor het Hof in Luxemburg. Deze betreft het op 3-4 juli dreigende ontslag van de President en een groot aantal rechters in het Hooggerechtshof, in strijd met de Poolse Grondwet (zie mijn bericht van 29 juni j.l.). De Commissie schrijft nu aan de Poolse regering dat de desbetreffende wetswijzigingen een schending opleveren van “het beginsel van de onafhankelijkheid, en van de daarmee samenhangende onafzetbaarheid van de Rechterlijke Macht”.
Dit besluit van de Commissie schort de inwerkingtreding van de bedoelde wet niet op, maar opent de weg om over enkele weken een formele klacht in te dienen die wel kan worden gecombineerd met een verzoek tot schorsing van de werking van de gewraakte wetgeving, welke gepaard kan gaan met snelle voorlopige maatregelen. Om dit mogelijk te maken moest de zaak, zoals nu dus gebeurd is, vóór de inwerkingtreding, dus vóór 3 juli aanhangig worden gemaakt. Eventuele maatregelen getroffen rondom 3 en 4 juli kunnen nu spoedig worden geblokkeerd.
Polen heeft nu een maand gekregen om op de aantijgingen te reageren. Als het antwoord van Polen niet bevredigend is, moet de Commissie een tweede schrijven (een zogenaamde ‘gemotiveerde opinie’) bij het Hof indienen, waarop de Poolse regering dan weer kan reageren. Pas na afloop van deze inleidende procedure kan de formele klacht tegen Polen bij het Hof zelf worden ingediend. Lees verder…;

Berichten van ‘onze correspondent’ over de situatie van de rechterlijke macht in Polen begin juli 2018 (3): Wat staat het Poolse Hooggerechtshof op 3 juli 2018 te wachten? Wat gaat de Europese Commissie doen? De zaak lijkt te gaan escaleren.

In mijn eerdere berichten is o.m. ingegaan op eind 2017 aangenomen wijzigingen in de wettelijke bepalingen betreffende de leden van het Hooggerechtshof, ten gevolge waarvan de pensioengerechtigde leeftijd wordt verlaagd van 70 naar 65 jaar, maar waarbij aan de President de bevoegdheid werd gegeven om aan  rechters die binnen drie maanden na inwerkingtreding aan hem een daartoe strekkend verzoek doen, toe te staan langer aan te blijven.  Deze termijn ging op 3 april jl. in en loopt dus op 3 juli af.

De afgelopen maanden bleek dat de meeste rechters van dit Hof die dit betrof, het standpunt innemen dat deze nieuwe wettelijke bepalingen in strijd zijn met de Grondwet, die in de artikelen 179 en 180 bepalen dat rechters voor onbepaalde tijd worden benoemd en dat de wet de pensioensleeftijdsgrens bepaalt.  Een wetswijziging tot verlaging van de pensioensleeftijd is dus niet van toepassing op de zittende rechters, maar alleen op rechters die ná een dergelijke wijziging worden benoemd.  Daarom heeft deze groep rechters aan de President geen verzoek om verlenging gedaan. Sommigen hebben, zonder aan de President enig verzoek te doen, hem wél schriftelijk laten weten dat zij het standpunt innemen dat de Grondwet in de weg staat aan hun eerder onvrijwillig vertrek en dat een verzoek om verlenging dus met de Grondwet in strijd zou zijn.  En voor de Eerste Voorzitter van het Hooggerechtshof, Malgorzata Gersdorf, geldt nog een aparte bepaling in de Grondwet: “De Eerste Voorzitter van het Hooggerechtshof wordt benoemd … voor een zesjarige ambtstermijn” (art. 183 lid 3). Ruim 60 zittende rechters hebben inmiddels officieel verklaard dat zij ‘als een muur’ rondom hun Eerste Voorzitster staan (n.b. mevrouw Gersdorf is in november j.l. 65 jaar geworden).

Intussen wordt druk gespeculeerd wat er nu op korte termijn kan gebeuren of gaat gebeuren in Europese Unie-verband. Daarbij moeten twee verschillende mogelijkheden worden onderscheiden.

Lees verder…;

Een bericht van ‘onze correspondent’ Paul Meijknecht over de situatie van de rechterlijke macht in Polen

Het wordt weer tijd voor een update sinds mijn vorige bericht van begin december. Ik vat de ontwikkelingen sindsdien kort samen.
Al eerder heb ik bericht over de eerste al maanden geleden in werking getreden wet betreffende rechterlijke organisatie en scholing van rechters. Deze wet heeft inmiddels tot massale, door minister van justitie Ziobro verordonneerde mutaties geleid in het bestuur van de gerechten en tot de belasting van vers opgeleide assessoren met rechterlijke taken, beide in strijd met de grondwet.

Vlak voor kerstmis zijn ook de andere twee wetsontwerpen betreffende de rechterlijke macht: het ontwerp betreffende de Raad voor de Rechtspraak en het ontwerp betreffende het Hooggerechtshof, vrijwel ongewijzigd aangenomen en door de President ondertekend. Op de inhoud van beide wetten ben ik destijds uitvoerig ingegaan.
Rondom Kerstmis heeft zich ook een belangrijke wijziging voltrokken in de samenstelling van de regering. Voor ons is vooral relevant de vervanging door Kaczynski van premier Beata Szydlo, halverwege de rit, door Mateusz Morawiecki. Ook enkele belangrijke ministers zijn vervangen (o.a. defensie), maar Justitie is in dit opzicht, zoals al was voorzien, met rust gelaten. De achtergronden hiervan en de kwalificaties van de nieuwe premier laat ik nu even rusten. Ik beperk me tot de lijn die de regering nu na deze personele wijzigingen inneemt met betrekking tot de reorganisatie van de rechterlijke macht, meer in het bijzonder in haar houding tegenover de buitenwereld, in de eerste plaats de EU.

Het lijkt er nu op dat de gewijzigde regering bereid lijkt tot enkele koerswijzigingen zoals o.a. de door het Europees Gerechtshof bekritiseerde houtkap in het nationale park Białowieża, maar dat er geen sprake lijkt te zijn van enige consideratie met betrekking tot de reorganisaties van de rechtspraak. Zoals bekend is de Europese Commissie van plan op grond van art. 7 van het Unieverdrag een procedure tegen Polen te starten wegens evidente schending van de beginselen van de rechtsstaat (Trias Politica etc). De nieuwe premier heeft hierover al overleg gevoerd o.a. met de Commissie en met het Bulgaarse voorzitterschap. Van de uitslag van een stemming in het Europees Parlement en in de Raad, die rondom maart zijn beslag moet krijgen, zal afhangen welke stappen er kunnen worden gedaan.
Lees verder…;

Poland: Open Letter of the European Association of Judges

Open Letter
European Association of Judges

“The Rubicon has been passed.”
“The coup d´etat against the structure of one of the most important State institutions is taking place” stated the President of the Polish Supreme Court Prof. Malgorzata Gersdorf commenting on the reforms of the judiciary in Poland. This unique and unprecedented alert shows how dramatically serious are the new Polish laws.

Read more

Situatie rechterlijke onafhankelijkheid in Polen blijft zeer zorgelijk

De regering in Polen lijkt niet van zins om terug te komen op hervormingen die de rechterlijke onafhankelijkheid ondermijnen, ondanks toenemende druk onder andere uit Brussel. De Poolse hervormingsplannen – deels al doorgevoerd – geven parlement en regering grote invloed over de rechterlijke macht, perken de onafhankelijkheid van rechters in, en maken de weg vrij voor politieke benoemingen. Velen binnen, maar ook buiten Polen, waaronder Rechters voor Rechters, maken zich grote zorgen.

Eerder dit jaar besloot het Poolse parlement, dat gecontroleerd wordt door de populistische Partij voor Recht en Rechtvaardigheid (PiS), tot een controversiële hervorming van de rechterlijke macht. De hervorming omvatte vier wetten: de wet inzake het Hooggerechtshof; de wet inzake de Nationale Raad voor de Rechtspraak; de wet inzake de Samenstelling van Gewone Rechtbanken; en de wet inzake de Nationale School voor de Rechtspraak. Deze (gewijzigde) wetten zouden parlement en regering grote invloed geven over de rechterlijke macht in Polen, de onafhankelijkheid van rechters inperken, en de weg vrij maken voor politieke benoemingen. Volgens PiS zijn de rechtbanken een ‘bastion van post-communisten’ en reflecteren de hervormingen de wens van het volk om inefficiëntie en corruptie aan te pakken.

In Polen leidden de wetsvoorstellen tot protesten in meer dan 220 steden. In Warschau bijvoorbeeld, scandeerden duizenden demonstranten ‘kontytucja!’ – ‘constitutie!’. Ook buiten Polen was er een storm van kritiek, onder andere van organisaties waarmee Rechters voor Rechters samenwerkt. In Nederland uitte de Raad voor de Rechtspraak in een brief aan premier Rutte zijn grote zorgen over de onafhankelijkheid van de rechters in Polen. De Europese Commissie spreekt van ‘een systeemdreiging voor de rechtsstaat’.

Inmiddels zijn twee van de vier wetten door de Poolse president ondertekend, gepubliceerd en in werking getreden: de wet inzake de Nationale School voor de Rechtspraak, en de wet inzake de Samenstelling van Gewone Rechtbanken. Die laatste wet bepaalt dat rechters eerder met pensioen moeten (bij 60 jaar voor vrouwen; 65 jaar voor mannen), tenzij de Minister van Justitie bepaalt dat een rechter langer mag aanblijven. Daarnaast geeft de wet de minister de macht presidenten en vice-presidenten van lokale rechtbanken te ontslaan en nieuwe bestuurders aan te stellen. De minister, Zbigniew Ziobro, maakt eerder deze week al gebruik van zijn nieuwe bevoegdheden door drie vice-presidenten van de rechtbank in Warschau te ontslaan.

Lees verder…;

Polish Rule of Law is not lost yet !

Blog (English translation) by J.W. Fokkens, former Attorney General of Dutch Supreme Court & C.H.W.M. Sterk, member Dutch Council for the Judiciary.

Between 5th and 7th October last we visited Warsaw with a group of about fifteen people, as part of a program by the Dutch Academy for Public Administration (NSOB). During this visit we met with prof. Andrzej Rezplinski, president of the Constitutional Court, and seven other judges, among whom was also Darius Zawistowski, chairman of the Polish Council for the Judiciary.

The things our Polish colleagues told us troubled us to such a degree that we feel the need to openly express our concern and share it with the legal community.

The president of the Constitutional Court rose to address us. He spoke softly, clear and to the point, but also dazed, as if he could still not believe what he was about to say. Every time when, during this speech, he touched upon a violation of the constitution, he waved the small booklet he held in his hand: stressing again and again that he would remain loyal to the Constitution, because that is the anchor of any judge under the Rule of Law.

He started out his speech by pointing out that for the last year, Poland has been ruled by Jaroslaw Kaczynski, even though the latter is nominally only a member of the Polish Parliament. This means that the president, prime-minister and all the members of government abide by the commands and whims of this strongman. Every week, they come to his house to receive their instructions (violation of the Constitution). Kaczynski is a great admirer of the German legal philosopher Carl Schmitt, who is controversial for his initial support to the regime of Adolf Hitler. In Schmitt’s worldview, the Sovereign is central, he expresses the will of the nation, and therefore should –in short- have all the power in a State. Based on these ideas, Kaczynski operates without regard for the principles of the Rule of Law, the separation of powers or an independent judiciary (violation of the Constitution). Kaczynski uses all his power to wage war – a word prof. Rezplinski used repeatedly – against the independence of the judiciary (violation of the Constitution). His goal is to destroy that independence and reshape the judiciary into an instrument loyal to his nationalistic political agenda (violation of the Constitution).

Lees verder…;