In de periode van 20 tot en met 28 augustus 2022 heb ik namens Rechters voor Rechters deelgenomen aan de VII internationale Caravana van juristen naar Colombia. Hieronder volgt een kort verslag van mijn bevindingen alsmede een korte toelichting over de Caravana en de situatie in Colombia, zoals ik die heb ervaren.

De Caravana

Eén keer in de twee jaar bezoekt een delegatie van internationale juristen Colombia op uitnodiging van Colombiaanse mensenrechten-advocaten: “un apoyo moral desde Europa”: een morele blijk van steun vanuit Europa. De Caravana heeft zijn roots in de UK maar aan deze Caravana namen in totaal 18 advocaten/wetenschappers deel vanuit een aantal Europese landen, Canada en Mexico (www.colombiancaravana.org.uk). De Caravana 2022 had als thema: Judicial independence: a challenge in the face of impunity. Ondergetekende was het enige rechterlijke delegatielid.

 

De Caravana verloopt volgens een vast stramien: na een introductie door een aantal mensenrechten- advocaten over de actuele situatie in de hoofdstad Bogotá, gaat men in sub-delegaties uiteen naar verschillende regio’s. In die regio’s volgen – door lokale contacten georganiseerde – bijeenkomsten/gesprekken met advocaten en slachtoffers van mensenrechtenschendingen. En in mijn geval waren er ook – op mijn verzoek – ontmoetingen met rechters geregeld. Na een paar dagen gaat het dan weer retour Bogotá, alwaar iedere sub-delegatie de verslaglegging van de gesprekken en bevindingen finaliseert. In Bogotá volgen dan nog bezoeken aan autoriteiten/NGO’s/ambassades/etc.. Ook zijn er persmomenten, zowel in de regio’s als in Bogotá.

In het nog te verschijnen rapport van de Caravana 2022 (in Spaanse en Engelse versie) wordt verslag gedaan van de bevindingen. Dit rapport zal in Colombia worden aangeboden aan diverse overheden en autoriteiten, NGO’s etc. en in Nederland aan de Colombiaanse ambassadeur en aan het ministerie van Buitenlandse Zaken. Met het rapport wordt beoogd om aan de hand van concrete casuïstiek de actuele stand van de mensenrechten situatie in Colombia weer te geven en om in Colombia zelf maar ook daarbuiten, de aandacht te vestigen en gevestigd te houden op de moeilijke situatie waarin vooral mensenrechten-voorvechters/advocaten en zij die zich inzetten voor het behoud en het verstevigen van de rechtsstaat (rechters) in Colombia hun werk doen. [Update redactie: het rapport is inmiddels verschenen en is hier te lezen.]

 

Ik ben met mijn sub-delegatie in Cartagena geweest. Gedurende twee dagen hebben we met tientallen slachtoffers en advocaten gesproken. Ook heb ik een bezoek gebracht aan twee rechtbanken. Aldaar werd ik in staat gesteld om in alle vrijheid met een aantal rechters te spreken. Ook had ik een uitvoerig gesprek met een rechter die zaken behandelt die gaan over claims van land/teruggave van land aan de rechthebbenden. In de gevangenis van la Barranquilla (op 2 uur rijden van Cartagena) heb ik gesproken met doctor Fabio Cabarcas – een bij onze gastgevers zeer gerespecteerde en geliefde (ex)rechter. Tot mijn stomme verbazing kwamen in de slipstream van doctor Cabarcas nog 3 andere voormalige rechters binnen wandelen, waarmee we in de kamer van de directeur van de gevangenis (!) vervolgens in alle rust konden spreken.

Na Cartagena weer retour Bogotá, alwaar nog vermeldenswaardig een ontvangst bij dr. Cifuentes, President van de JEP (zie hieronder), een ontvangst en gesprek op de Nederlandse ambassade en een ontmoeting met de directeur van Fasol.

 

Fasol, el fondo de solidaridad con los Jueces Colombianos   (www.corpofasol.org)

Ik ben erg blij dat het gelukt is om in Bogotá kennis te maken met de directeur van Fasol, Carlos Ojeda. Overigens waren bij deze kennismaking ook aanwezig Antonio Suarez (de oprichter van Fasol) en José-Freddy Restrapo, de president van de nationale vakbond voor juridisch personeel. We bespraken – naar mijn indruk – in alle openheid de situatie van Colombiaanse rechters en officieren van justitie.

Fasol is een solidariteitsfonds voor rechters en officieren en overig juridisch personeel en ook voor hun families/nabestaanden. Ook houdt Fasol op gedetailleerde wijze het aantal geweldsincidenten bij waar rechters/officieren/overig juridisch personeel in Colombia slachtoffer van is. De solidariteit krijgt vorm middels een breed scala aan activiteiten en hulp voor slachtoffers van geweld en hun families/nabestaanden.

 

De directeur van Fasol heeft mij verzocht aan Rechters voor Rechters over te brengen dat Fasol graag op meer frequente basis contact zou onderhouden. Wat mij daarbij in het bijzonder trof was zijn opmerking dat rechters en officieren in Colombia en dan met name diegenen die werkzaam zijn in de regio’s, zich vaak eenzaam voelen in hun werk. Internationale contacten worden ervaren als een grote steun. Ik heb dit verzoek uiteraard inmiddels besproken met het RvR-bestuur.

 

Colombia: heel in het kort

Dat de mensenrechten situatie in Colombia buitengewoon slecht is, behoeft hier – denk ik – verder geen uitgebreid betoog. Daarom hier summier slechts het volgende: de afgelopen 60 jaar is de macht verdeeld tussen rechts en ultra rechts (om en om 4 jaar). Er is geen ruimte binnen het democratische systeem voor sociaal/maatschappelijk/links georiënteerde politieke partijen. Mede daardoor al 60 jaar lang intern gewapend conflict tussen regering(-sleger) en guerilla-groeperingen (Farc/M19 etc). Maar ook: geweld door para-militairen, drugskartels, criminele bendes, ondermijning en corruptie, grote financiële belangen (ook internationaal) ivm het winnen van steenkool/palmolie etc.. Vooral de inheems bevolkingsgroepen (de Indígenas en de Afro-Colombianos) zijn daarvan slachtoffer. Er is sprake van gedwongen en gewelddadige onteigening van land en deportaties. In 2016 is een vredesakkoord gesloten tussen regering en guerrillastrijders. Sindsdien wordt vorm gegeven aan vredesproces beetje à la Zuid-Afrika gericht op herstel: buitengewoon interessant en ingewikkeld. Gaat (te) traag. Binnen het vredesakkoord is een speciale tijdelijke jurisdictie vormgegeven: de JEP (Jurisdicción Especial para la Paz): 8 (!) miljoen slachtoffers hebben zich gemeld.

In augustus 2022 is er voor het eerst een links georiënteerde regering aangetreden met president Petro. Dat geeft veel hoop aan allen die zich inzetten voor duurzame vrede en rechtvaardigheid in Colombia. Als Caravana vielen we eind augustus dus met de neus in de boter. De nieuwe president had geen tijd 😊 maar een delegatie van de Caravana is wel ontvangen door de nieuwe minister van justitie.

 

Rechters in Colombia: een paar noties

Colombia is een parlementaire democratie met een gekozen president. Maar de instituties in Colombia functioneren zwak: binnen alle geledingen is sprake van corruptie en vriendjes politiek. Ook binnen de magistratuur. Rechters worden, zo is de indruk uit de gesprekken die ik had, wel op onafhankelijke wijze geselecteerd en opgeleid maar de rechters die ik heb gesproken beamen: er zijn zeker corrupte collega’s, magistraten die gaan voor het eigen gewin. Of magistraten (ook officieren) die bezwijken onder de op hen (door politiek / OM / NN) uitgeoefende druk. Openlijk wordt gezegd – door rechters maar bijvoorbeeld ook door de voorzitter van de landelijk vakbond van juridisch personeel, die nota bene zelf officier van justitie is –  dat de top van het OM corrupt is.

Ik heb evenwel – althans zo is mijn indruk – gesproken met rechters die veelal onder bijzonder moeilijke omstandigheden zo goed mogelijk in onafhankelijkheid hun werk proberen te doen. Het gesprek dat ik had met magistrada Ada Lalemand Abramuch in haar “carro blindado” (gepantserde jeep) met bodyguards tijdens de rit naar de gevangenis in La Barranquilla zal ik mijn leven niet vergeten.

Overigens is het natuurlijk niet zo dat alle rechters in Colombia vanwege hun werk gevaar lopen. Zo had ik een gesprek met familierechters in Cartagena, die hun werk in relatieve rust kunnen doen. Zij kloegen enkel (!) over hoge werkdruk en gebrek aan (digitale) middelen. Maar de verhalen die ik hoorde gaan ook over een beroepsgroep die onder hoogspanning staat. Met veel te veel (en ook psychisch zwaar) werk voor te weinig mensen. Want reken maar uit: veel rechters liggen met hun werk in de vuurlinie van wat de Colombiaanse samenleving sinds decennia verdeeld houdt: de strijd om de grond die in het verleden onrechtmatig en gewelddadig onteigend werd, welke strijd zich nu in de gerechten voortzet en ook de afdoening van de ontelbare aantallen strafzaken binnen het verband van de JEP.

 

In de eerdergenoemde gevangenis van La Barranquilla del Bosque heb ik gesproken met 4 voormalige rechters. Ik ken hun dossiers uiteraard niet maar de gemene deler van hetgeen zij vertelden: veroordeeld tot zeer forse gevangenisstraffen (“rechters oordelen hard over rechters”) en uit het ambt gezet ivm een misdrijf gepleegd in het ambt, genaamd “prevaricato” (soort fraude/bevoordeling van jezelf of een ander).

De angst om beschuldigd te worden van prevaricato raakt rechters in de kern van het rechterlijke werk: hun autonomie en onafhankelijkheid. Onder dreiging van vervolging voelen rechters weinig ruimte voor interpretatie van wettelijke regels en voor maatwerk.

 

 

Namens Rechters voor Rechters gingen al eerder rechters mee met de Colombia Caravana (https://www.rechtersvoorrechters.nl/colombia-caravana-presentatie-rapport-judges-at-risk/) en wel in 2012 (Peter Ingelse) en

in 2014 (Anne-Marie Smit en Peter Ingelse)  (https://www.rechtersvoorrechters.nl/colombia-caravana-2014-rechtersrapport/).