Ofschoon op het eerste gezicht de zorgen van onze Franse collega’s in het niet vallen bij wat er in bedreigde rechtsstaten als Polen gaande is, is ook daar de situatie verre van rooskleurig.

Op 23 augustus 2021 pleegde een jonge rechter, Charlotte G., zelfmoord. Zij maakte deel uit van wat wij de vliegende brigade zouden noemen. Haar naaste collega’s twijfelden er niet aan dat het de aanhoudende werkdruk was geweest die haar had doen besluiten om uit het leven te stappen. De verontwaardiging hierover werd allengs breder gedeeld.  Charlotte was immers bepaald niet de enige voor wie doorwerken in de weekenden en vakanties eerder regel dan uitzondering was. De hoge werkdruk vindt haar oorzaak in een te beperkt budget, een chronisch tekort aan rechters, een toenemend ziekteverzuim en een constante stroom aan wetswijzigingen, tot stand gekomen onder druk van de media en de waan van de dag. Een petitie (‘tribune’), geïnitieerd door Charlottes directe collega’s, waarin de wantoestanden aan de kaak werden gesteld, werd door meer dan een derde van de magistraten in Frankrijk ondertekend en verscheen op 23 november 2021 in de Franse kranten. In het verlengde van deze petitie kwamen rechters, advocaten en griffiers overeen om op 15 december 2021 de straat op te gaan.

Onlangs vroeg ik aan mr. Vincent Sizaire , rechter in Nanterre en lid van de Syndicat de la Magistrature (Vakbond voor de Magistratuur) en tevens bestuurslid van Europese magistraten vereniging MEDEL (Magistrats européens pour la démocratie et les libertés), wat hem en zijn collega’s hadden gebracht tot deze opmerkelijke stap, of het protest in de samenleving breed werd gedeeld, en of deze tot concreet resultaat hadden geleid.

Hieronder zijn antwoord:

“Beste collega,

Bedankt voor je bericht. Ik zal proberen uw vragen beknopt te beantwoorden.

De redenen die bijna alle magistraten en justitiefunctionarissen ertoe hebben gebracht om deel te nemen aan deze actie, zijn voornamelijk gelegen in de toestand van budgettaire ellende waardoor de Franse justitie decennialang wordt gegijzeld.

Zoals u wellicht weet, blijkt uit de rapporten van CEPEJ, de Europese Commissie voor de Efficiëntie van de Rechtspraak, dat in Frankrijk het justitiebudget per inwoner achterblijft bij het gemiddelde binnen de Raad van Europa , en veel lager is dan dat van de lidstaten met een vergelijkbaar welvaartsniveau (de helft minder dan Duitsland, Nederland, enz.). Bij dit schrijnend gebrek aan middelen komt sinds eind jaren negentig de opkomst van een neoliberale bestuurslogica in de rechtbanken die zich ten doel stelt om het tekort te compenseren door een veelvoud aan versnelde procedures. De professionals worden onderworpen aan statistische vereisten die steeds meer worden losgekoppeld van waar het in de rechtspraak om gaat, en waarbij kwantiteit de kwaliteit volledig verdringt. Ten slotte ontkom ik er niet aan om te benadrukken hoe veel moeite de Franse heersende klasse heeft om de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en, in het verlengde daarvan, daadwerkelijke gelijkheid voor de wet, te erkennen. Veel Franse politici verbergen niet langer hun wens om het Poolse voorbeeld te volgen. Deze moeilijkheden zijn al lang bekend, maar jaar na jaar maken de maatregelen van opeenvolgende regeringen ze alleen maar erger. Wat het kruit deed ontbranden, was de petitie die werd geschreven door jonge collega’s na de zelfmoord van een van hen, in augustus 2021, en waarin op een bijzonder welsprekende manier de malaise van onze collega’s binnen de rechtspraak tot uitdrukking wordt gebracht. Dit is met name de reden waarom het Syndicat de la Magistrature (waarvan ik lid ben) en, voor het eerst in zijn geschiedenis, de zich a-politiek noemende Union Syndicale des Magistrats, hebben opgeroepen tot een staking. Aan de oproep werd massaal gevolg gegeven: bijna 800 magistraten hebben gestaakt, ofwel 10% van de actieve collega’s. De actie werd niet alleen gesteund door alle vakbondsorganisaties van magistraten en rechterlijk ambtenaren, maar ook (en dit is alweer een primeur) door het voltallige presidium (presidenten van hoven en rechtbanken en het openbaar ministerie) met inbegrip van de president van het Hof van Cassatie. De actie werd bovendien onvoorwaardelijk gesteund door advocaten, en genoot uitgebreide media-aandacht.

De eerste concrete effecten waren de ontmaskering van het beleid van de regering waarin hervormingen onder de naam van ‘États Généraux de la Justice’  in een gedwongen mars zouden moeten leiden naar een rechtspraak die steeds minder toegankelijk wordt, en steeds meer onderworpen wordt aan druk van statistieken. De regering zag zich, ofschoon de omvang van het probleem nog steeds werd geminimaliseerd, genoodzaakt te erkennen dat de middelen niet toereikend zijn en een lichte verhoging van het aantal te werven nieuwe rechters in 2022 aan te kondigen (maar voor collega’s die pas in 2025 in dienst treden… ). Als we echter een daadwerkelijke verandering willen bewerkstelligen, en met name de erkenning van een Rechtspraak die is opgewassen tegen de taak die in een democratische samenleving op haar rust, zullen wij (de professionals) de druk op de lange termijn moeten vasthouden.”

We blijven de situatie volgen.

Katrien Witteman