Hoe ben jij betrokken geraakt bij de ‘Colombian Caravana’ 2024 namens Judges for Judges?
Al sinds 2008 brengt iedere twee jaar een delegatie van juristen uit vele landen van de wereld op uitnodiging van Colombiaanse advocaten en mensenrechten-verdedigers een bezoek aan dat land. Dit jaar was er deelname vanuit: UK, It, Sp, Fr, Pol, Roem, Arg, Can, en NL. Het doel is internationale solidariteit te betuigen en om aandacht te genereren voor de uitdagingen waar Colombiaanse mensenrechten-verdedigers/advocaten/sociale leiders voor staan om er zo aan bij te dragen dat hun stem en die van de (inheemse) gemeenschappen die zij vertegenwoordigen, in Colombia zelf maar ook internationaal wordt gehoord.
De Caravana rekent de rechtspraak en allen die daarin ten dienste van de rechtsstaat onder moeilijke (en soms ronduit gevaarlijke) omstandigheden hun werk verrichten, ook tot haar werkveld. Omdat twee jaar geleden de onafhankelijkheid van de rechtspraak in Colombia centraal stond als thema van de Caravana, ben ik gevraagd om als delegatielid namens Judges for Judges (Rechters voor Rechters) af te reizen. Dat smaakte naar meer en vandaar dat ik dit jaar weer deelnam. Daarbij is het natuurlijk lekker handig dat ik Spaans spreek.
Wil je iets vertellen over deze Caravana naar Colombia?
Na ontvangst en briefing in Bogotá, ben ik met mijn delegatie afgereisd naar het gebied op de grens met Venezuela: Norte de Santander. In La Pista sloten we aan bij een herdenkingsbijeenkomst van slachtoffers-overlevenden van wat werd genoemd “procesos genocidas”. De bijeenkomst voerde als slogan “verdad, memoria viva y resistencia”. We hebben daar gesproken met advocaten/sociale leiders en slachtoffers van het interne gewapende conflict. Ook waren we in La Gabarra waar precies 25 jaar geleden een “massacre” heeft plaatsgevonden. Op de laatste dag van ons drie-daagse verblijf in de regio hebben we een bezoek gebracht aan de gevangenis in Cucutá: naar verluidt de enige gevangenis in Colombia met alleen politieke gevangenen (lees: ex-guerilla strijders). De inrichting heeft een capaciteit voor 1100 justitiabelen maar er zijn rond de 4000 gedetineerden…
Ook tijdens deze Caravana heb ik in Bogotá weer uitgebreid kunnen spreken met Fasol, de Colombiaanse organisatie die steun geeft aan rechters en hun families/nabestaanden. Ze vertelden over hun bijzondere inspanningen in de regio. Men heeft 5 zogenaamd geprioriteerde regio’s (Cundinamarca, Sur, Costa Caribe, Antioquia, Santanderes). Dat zijn gebieden waar onze collega’s in relatieve eenzaamheid hun werk doen. Eenzaamheid omdat in grote delen van Colombia de overheid en het staatsgezag niet (zichtbaar) aanwezig is en gewapende militante groeperingen in dat gat springen. Maar ook eenzaamheid vanwege het feit dat men in de wijde omtrek de enige rechter of officier is. Niet moeilijk om je voor te stellen dat dit allerlei veiligheids-issues met zich brengt. Ook werd door Fasol benadrukt dat rechters, die onder dergelijke omstandigheden hun werk doen, veel psychische druk ervaren en bijbehorende klachten ontwikkelen.
Fasol ziet hier een rol voor zichzelf weggelegd en steunt onze collega’s door hen actief in hun werkgebied op te zoeken, hen te steunen (bijvoorbeeld door workshops te geven over psychosociale vraagstukken). Half november organiseert Fasol in Medellín een bijeenkomst voor rechters uit alle uithoeken van het land zodat zij hun zorgen met elkaar kunnen delen. Een mooi en nuttig initiatief, lijkt me.
Wat heeft het meeste indruk op jou gemaakt tijdens deze reis?
Dat was mijn kennismaking in Bogotá met Hugo Escobar, een rechter die werkt bij de JEP. Wellicht kort iets meer over de JEP. De Jurisdicción Especial para la Paz (JEP: speciale jurisdictie voor de vrede) is vanaf 2018 operationeel. De opdracht voor de JEP is om de hoogst verantwoordelijken voor de ernstigste misdrijven begaan tijdens het gewapende interne conflict (zowel aan de kant van de guerrilleros als aan de kant van het regeringsleger) te onderzoeken, te berechten en te bestraffen. Omdat er in Colombia meer dan 9 miljoen officieel geregistreerde slachtoffers zijn (op een bevolking van circa 50 miljoen) vindt in eerste instantie geen vervolging van individuen plaats maar zijn er 11 macrocasos (macro-zaken) gedefinieerd.
Als je deze omvang even tot je door laat dringen is dit voor de JEP een ongekende uitdaging. Niet alleen in verband met de enorme complexiteit en het aantal zaken en dus met de (veel te) trage doorloop daarvan, maar ook vanwege de veiligheidsissues. Inmiddels verloopt het vredesproces dusdanig traag dat velen in Colombia de hoop op vrede aan het verliezen zijn. Het vredesakkoord met de FARC-guerilla-beweging stamt alweer uit 2016. De constatering is dat de vredesbesprekingen met resterende guerilla-groepen (zoals de ELN) buitengewoon moeizaam verlopen. De ELN is onlangs zelfs weggestuurd van de onderhandelingstafel met de regering. Ook is inmiddels sprake van disidencias de las FARC: dat zijn ex-FARC leden die vanwege het gebrek aan perspectief inmiddels de wapens maar weer opnemen. Voor de magistraten en aanklagers van de JEP betekent het concreet dat inmiddels 41 van hen in een beschermingsprogramma van de Unidad Nacional de Protección zitten (Dienst beschermen en beveiligen, zeg maar).
Vorig jaar ontving ik bericht van Fasol, dat twee met name genoemde rechters van de JEP vanwege hun werk ernstig bedreigd worden. Eén van die rechters is Hugo Escobar (de ander is zijn directe collega). Hugo is magistrado-auxiliar. Dat betekent dat hij niet voor het leven is benoemd maar tijdelijk is aangewezen om rechterlijk werk te verrichten. Hij is tot voor kort werkzaam geweest in macrocaso nr 3. Binnen dit onderzoek is op een gegeven moment een hoge ex-commandant van het regeringsleger gaan verklaren over de praktijken van zijn manschappen. Het was voor het eerst dat een hoge commandant openheid van zaken gaf over wat later de macrocaso van de “falsos positivos” zou gaan heten. Een enorme schok. [“Vals positief” omdat, naar later zou blijken, in totaal ten minste 6500 onschuldige burgers door het leger werden vermoord en vervolgens ten onrechte werden geregistreerd als guerilla-strijder]. Nadat deze ex-commandant de in totaal 29 putten had aangewezen waar de lichamen waren gedumpt, heeft Hugo als onderzoeksrechter opdracht gegeven tot forensisch onderzoek en de menselijke resten laten opgraven en identificeren. Uiteindelijk zijn er 13 lichamen geïdentificeerd en met het nodige ceremonieel overgedragen aan de families. Op bijgaande foto werd het eerste lichaam overgedragen. Aanwezig Hugo (in wit met bril) en zijn collega-magistrado in toga, geheel links.
Het is sinds die tijd dat Hugo in Colombia tegen wil en dank een soort BC-er (bekende Colombiaan) is geworden en het is ook sinds die tijd dat hij (en overigens ook zijn collega) bedreigingen ontvangt. Aangifte is gedaan en onderzoek wordt verricht maar onduidelijk is vanuit welke hoek de bedreigingen komen. De bedreigingen komen via de mobiele telefoon maar zijn collega heeft bijvoorbeeld ook een keer een grafkrans thuisbezorgd gekregen. Ook is die collega in Medellín een keer beschoten. In de periode van augustus tot november 2023 kon Hugo een paar maanden tot rust komen in Chicago, VS. En inmiddels werkt hij aan een andere macrocaso maar de gebeurtenissen hebben een grote impact op hem gehad en nog steeds.. Hij wordt rondgereden in een carro blindado en 4 bodyguards begeleiden hem bij elke stap die hij buiten de deur zet. Ik heb zelf een kort moment ervaren hoe dat is toen we Hugo ’s avonds mee uit eten namen: werkelijk geen stap buiten zonder die mannen om je heen. Echt heftig!
Wat wil je je collega’s tot slot nog meegeven?
Ik kan me voorstellen dat je denkt: allemaal mooi en aardig maar wat nu dan? Gaat er nu iets veranderen? Vanuit ons perspectief logische vragen. De Caravana zal, zoals na elke bezoek aan Colombia, een rapport afleveren en dit aan autoriteiten in Colombia en ook in veel andere landen aanbieden. Zo maakt men zichtbaar wat anders onzichtbaar blijft en vraagt men aandacht voor het vredesproces en de uiterst moeilijke omstandigheden waaronder de hoeders van democratie en rechtsstaat in Colombia hun werk doen. Ik stel mezelf daarnaast de vraag: kan ik, als rechter in Nederland, kunnen wij gezamenlijk, als Judges for Judges, iets doen? Wat ik in ieder geval zeker weet is dat de interesse vanuit Nederland voor onze collega’s daar heel erg wordt gewaardeerd. De lijnen met Fasol houd ik zeker open. Ook met Hugo blijf ik in contact. Maar misschien kunnen we nog iets meer: een keer een digitaal contact tussen rechters hier met collega’s daar? Of een keertje een actie om Fasol financieel wat te steunen? Zo iets zou ik eigenlijk wel heel mooi vinden. Een klein gebaar kan zo veel betekenen.