Een Oekraïense klokkenluidster uit Poltava: rechter Larysa Holnyk

Op 20 oktober 2018 sprak Rechters voor Rechters in Kiev met Larysa Holnyk. Zij is rechter in Poltava, een Oekraïense provinciestad.
In Oekraïne moeten alle rechters in het kader van de corruptiebestrijding, waartoe het land zich heeft gecommitteerd in het Europees Associatieverdrag, een zogenoemde kwalificatie-evaluatie ondergaan. Hierin wordt beoordeeld of zij voldoen aan criteria van vakmanschap en integriteit. Voor Larysa valt deze toetsing samen met de omzetting van haar tijdelijke aanstelling (vijf jaren) tot een voor het leven, normaal niet veel meer dan een formaliteit. De kwalificatie evaluatie van de gehele zittende magistratuur neemt jaren in beslag. Maar liefst 7.000 rechters moeten de test, die uit vier stappen bestaat, ondergaan. Zolang Larysa niet alle stappen heeft doorlopen, ontvangt zij salaris maar mag zij geen zittingen doen. Wel wordt zij geacht iedere dag op haar werk te verschijnen. Er zijn meer rechters die in dezelfde positie verkeren. Dat zij de laatste jaren veel in de publiciteit is gekomen, heeft dan ook een andere achtergrond.

Zij vertelde ons het volgende verhaal:
In 2014 krijgt Larysa van haar president een zaak toebedeeld waarin de burgemeester van Poltava wordt verdacht van belangenverstrengeling: hij verzuimt bij een besluit over uitgifte van land zijn familierelatie tot de betrokkene te vermelden. Het is een vergrijp waarvoor de wet voorschrijft dat de verdachte in persoon verschijnt. Algauw zoekt de zaakwaarnemer van de burgemeester contact met Larysa om de zaak ‘in der minne’ te schikken, een helaas maar al te veel voorkomende praktijk in Oekraïne. Zij weet hem te ontlopen en laat de zaak op zitting komen. Steeds vindt de verdachte een reden om de behandeling aan te laten houden: een dienstreis, plotseling opkomende ziekte, en rekt de zaak zo tot over de wettelijke verjaringstermijn heen. Het artikel dat de verjaring regelt, bevat echter ook de bepaling dat gedragingen van de verdachte de verjaring kunnen stuiten. Opnieuw krijgt Larysa namens de burgemeester het aanbod, nu wat dwingender, om de zaak buiten de rechtszaal af te doen. Larysa kan ditmaal het gesprek niet ontlopen, maar maakt heimelijk opnamen met haar mobiele telefoon. Larysa wijst in het gesprek het aanbod wat lacherig af. En niet alleen dat, maar zij doet aangifte tegen de burgemeester en zijn zaakwaarnemer wegens poging tot omkoping. Vanaf dat moment verandert Larysa‘s leven ingrijpend. De president van haar gerecht is verbolgen over haar halsstarrigheid om een vonnis te willen schrijven; de zaak is immers verjaard. Er wordt een reeks aangiften gedaan tegen haar en haar man waarvan de meeste door het openbaar ministerie wegens gebrek aan bewijs worden opgelegd. Sommige wachten nog op een vervolgingsbeslissing. In november 2017 worden zij en haar man midden op straat in elkaar geslagen door twee jongen mannen met stokken. Zij vermoedt connecties met de burgemeester, maar kan die niet hardmaken. De verdachten worden nooit gevonden. Haar aangifte tegen de burgemeester wordt geseponeerd; de zaakwaarnemer is onlangs in eerste aanleg vrijgesproken. Zowel Larysa als de officier van justitie hebben hoger beroep ingesteld. Haar president dient een klacht tegen haar in met uiteenlopende verwijten. De klacht leidt tot een formele reprimande van de High Council of Justice, de Oekraïense Raad voor de Rechtspraak: zij zou met haar publiekelijke uitspraken over wijdverbreide corruptie onder rechters de goede naam van de rechterlijke macht aantasten. Op haar eigen rechtbank, waar dezelfde president onlangs door de gerechtsvergadering is herkozen, is haar positie inmiddels behoorlijk lastig geworden; een overstap naar een andere rechtbank vereist een formele sollicitatie. De reprimande zit haar daarbij in de weg ofschoon het beroep dat zij tegen de disciplinaire maatregel heeft ingesteld bij de Administrative Court of Cassation nog niet op de rol staat. Larysa heeft zich onlangs kandidaat gesteld voor  de nieuw opgerichte High Anti Corruption Court, maar haar kandidatuur is door de High Qualification Commission of Judges vanwege dezelfde reprimande niet aanvaard.

Tot zover – in het kort – het indrukwekkende verhaal van Larysa. In een land waar ook na de Maidan-revolutie en de daaropvolgende ‘schoonmaak’ van de rechterlijke macht omkoping nog steeds niet is uitgebannen, zou iemand als Larysa als voorbeeld moeten dienen voor een Oekraïne nieuwe stijl.

Rechters voor Rechters zal bij de betrokken instanties aandringen op een objectieve behandeling van de lopende zaken, en hen wijzen op de bescherming die Larysa als klokkenluider behoort te genieten. Wij blijven haar zaak nauwlettend volgen.

Meer lezen:
https://en.hromadske.ua/posts/lone-judge-fights-corruption-in-provincial-ukraine-wows-the-country (dit artikel bevat een video die onder andere de gewraakte opname toont)
https://www.kyivpost.com/ukraine-politics/whistleblowers-punished-corrupt-judges-stay-safe.html
• Open brief van Larysa Golnyk in het Oekraïens, gepubliceerd op: http://www.pravda.com.ua/columns/2017/03/10/7137730/
• Vertaling van de open brief in het Engels